W związku z przedłużającym się remontem Placu Sapera w obrębie ulic Strzeleckiej, Nadbrzeżnej, Zamkowej oraz Poczdamskiej w Głogowie tegoroczne obchody rocznicy zakończenia II wojny światowej, która przypada na 8 maja, odbędą się na placu apelowym 4. Batalionu Inżynieryjnego w Głogowie.
Po rozmowach z Przemysławem Lewickim, regionalistą i pasjonatem dziejów Głogowa, podjąłem decyzję, aby w tym roku uroczystość patriotyczna upamiętniająca zakończenie II wojny światowej w Europie obyła się na terenie jednostki wojskowej z uwagi na fakt, że pomnik w Parku Słowiańskim przed laty poświęcony był żołnierzom radzieckim. Dopiero po zmianach ustrojowych, w kwietniu 1995 roku, został częściowo przebudowany – mówi Jarosław Dudkowiak Starosta Głogowski. – W obliczu wielkiego dramatu, jaki przeżywa naród ukraiński, spowodowanym atakiem Rosji, a także z uwagi na fakt, że w Powiecie Głogowskim gościmy uchodźców z Ukrainy, uznałem, że obchody Dnia Zwycięstwa nie powinny odbywać w miejscu, gdzie stoi pomnik, który, mimo wszystko, wielu ludziom kojarzy się z miejscem pamięci Armii Czerwonej, barbarzyństwem i bestialstwem radzieckich żołnierzy – dodaje starosta.
Dotychczasowe uroczystości przez wiele lat odbywały się właśnie w Parku Słowiańskim, jednak w 2018 roku, decyzją starosty głogowskiego, Jarosława Dudkowiaka, zostały przeniesione na teren wspomnianego Placu Sapera koło Zamku. Krok ten był spowodowany pewnymi kontrowersjami dotyczącymi “poradzieckiego” pomnika przy ul. Jedności Robotniczej i związanymi z tym dyskusjami mieszkańców. Historia stojącego tam monumentu, ma już ponad 90 lat i obfituje w przeróżne zawiłości, jak dzieje całego miasta.
Jako pierwszy pojawił się bowiem w tym miejscu przedwojenny jeszcze pomnik wojskowy, który już wówczas funkcjonował pod kilkoma nazwami. Oficjalna to „Ehrendenkmal des Niederschlesischen Pionierbataillon Nr 5”, mniej oficjalna to „Denkmal des Pionierbataillons Nr 5”, a potoczna po prostu „Pionier-Denkmal”. Poświęcono go jednostce znanej jako „Niederschlesisches Pionier-Bataillon Nr 5” („5. Dolnośląski Batalion Saperów”), która istniała przeszło 100 lat (1816-1919) i od samego początku stacjonowała w Głogowie.
Uroczyste otwarcie odbyło się w dniach 16-17 czerwca 1928 roku. Udział wzięły cywilne i wojskowe władze miasta, zaproszeni goście, weterani wojenni oraz tłumy mieszkańców. Monument postawiono w niewiele wcześniej utworzonym kameralnym parku przy ówczesnej Königstrasse (powojenna ul. Królewska, następnie Al. Stalina, obecnie ul. Jedności Robotniczej), który w związku z tematyką pomnika przemianowano na „Pionierwäldchen”, („Lasek Pionierów”). Inna przylegająca do niego ulica otrzymała nazwę Am Pionierwäldchen (w okresie PRL ul. Buczka, później ul. Sikorskiego), czyli „Przy Lasku Pionierów”. Miejsce nie było przypadkowe, gdyż jeszcze na początku XX wieku na opisanym terenie znajdował się jeden z poligonów saperskich.
Pomnik tworzyła „długa, kamienna belka spoczywająca na 6 wysokich słupach, która miała przedstawiać stylizowany most jako symbol najważniejszego zadania saperskiego. Z przodu znajdował się duży, kamienny czworokątny blok z pamiątkową inskrypcją”.
Zmiany nadeszły wraz z upadkiem III Rzeszy. Po zakończeniu walk o „Festung Glogau” w 1945 roku Rosjanie dość szybko urządzili na terenie „Pionierwäldchen” cmentarz wojskowy, na którym pochowali swoich poległych żołnierzy, a poniemiecki „pomnik saperów” przerobili na własny „Pomnik Zwycięstwa”, zwany także „Pomnikiem Wdzięczności Armii Radzieckiej”. Do jego budowy wykorzystywano wtedy jeńców wojennych i niemiecką ludność cywilną. Na cmentarzu tym, w licznych zbiorowych grobach, spoczęło blisko 1000 czerwonoarmistów. W późniejszym okresie do monumentu dostawiono pamiętne dwie armaty pułkowe wz. 1927 (oficjalna wersja głosiła, że były używane w trakcie oblężenia miasta). Ciekawostką jest fakt, że identyczny monument, wierną kopię głogowskiego, stanął także w Zielonej Górze (rozebrany w 1965 roku).
Pierwotny napis na tablicy w centralnej części podstawy nie jest zbyt dokładnie znany. W drugiej połowie lat 50-tych, po ekshumacji większości poległych Rosjan i zlikwidowaniu cmentarza (ich szczątki przeniesiono do Gorzowa Wlkp.), obiekt został poddany gruntownemu remontowi, zmieniono także treść inskrypcji, która od tej pory głosiła:
„Cлава героям бойцам 3-й гвардейской армии павшим смертью храбрых в боях при взятии города и крепости Глогау в марте 1945” (”Chwała bohaterom, żołnierzom 3. Gwardyjskiej Armii, którzy polegli śmiercią walecznych w bojach podczas zdobywania miasta i twierdzy Głogów w marcu 1945 roku”).
Teren otrzymał nazwę „Park Słowiański”. Na placu między fontanną, a schodami często ustawiano trybunę honorową, odbywały się tam liczne okolicznościowe uroczystości państwowe i miejskie z udziałem przeróżnych organizacji czy żołnierzy miejscowego garnizonu. Jeszcze na początku lat 80-tych pomnikiem opiekowała się młodzież pobliskiego Liceum Ogólnokształcącego.
Po przeobrażeniach ustrojowych, dokładnie w kwietniu 1995 roku, monument został częściowo przebudowany. Usunięto rzeźby trzech żołnierzy Armii Czerwonej ze sztandarem, wojskowy emblemat na przedzie kolumny oraz radziecką gwiazdę na jej zwieńczeniu, zdemontowano także obie armaty (jedna z nich trafiła po latach do militarnej kolekcji Lubuskiego Muzeum Wojskowego w Zielonej Górze z siedzibą w Drzonowie). Oficjalną nazwę zmieniono na „Pomnik Koalicji Antyhitlerowskiej”, a na nowych tablicach pojawiła się informacja w czterech językach (polskim, rosyjskim, francuskin i angielskim): „Żołnierzom koalicji antyhitlerowskiej poległym na frontach II wojny światowej, mieszkańcy Głogowa”. Autorem „nowego” pomnika był Sławomir Krawczyk, znany głogowski architekt. Od tego czasu niektóre rocznicowe wydarzenia organizowane są nadal w tym właśnie miejscu, część organizowana jest także pod Pomnikiem Dzieci Głogowskich czy na Placu Sapera.
Przeniesienie w 2018 roku uroczystości rocznicy zakończenia II wojny światowej właśnie na Plac Sapera z biegiem lat okazało się być słuszne, a bieżąca sytuacja na Ukrainie i napaść Rosji na ten kraj tylko to potwierdza.
